Czy wierzyciel dłużnika może zgłosić wierzytelność w postępowaniu upadłościowym małżonka dłużnika?

Kazus:

Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych sp. z o.o. z siedzibą w T. posiada wierzytelność wobec Krystyny W. od której na rzecz Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych Sąd Rejonowy w T. zasądził kwotę 68 158,05 złotych i 17 131,35 złotych z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu z tytułu niezapłaconego czynszu najmu lokalu użytkowego, w którym Krystyna W. za zgodą męża prowadziła działalność handlową pod nazwą Dyskont Odzieżowy “K.”. 14 maja 2020r. Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie ogłosił upadłość Jana W., który jest mężem Krystyny W. Cały majątek wspólny małżonków wszedł do masy upadłości Jana W.

Czy Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych sp. z o.o. z siedzibą w T. może zgłosić swoją wierzytelność w postępowaniu upadłościowym Jana W.? Czy Jan W. jest dłużnikiem Miejskiego Zarządu Budynków Mieszkalnych sp. z o.o. z siedzibą w T. czy też jedynie jest zobowiązany do znoszenia egzekucji z majątku wspólnego?

Rozwiązanie:

Zgodnie z art. 41 § 1 k.r.i o. jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Tradycyjnie, na gruncie tego przepisu wskazywano w doktrynie na oddzielenie długu od odpowiedzialności. Według tej koncepcji dłużnikiem jest jedynie małżonek zaciągający zobowiązanie, a małżonek dłużnika ponosi wyłącznie odpowiedzialność majątkiem wspólnym. Takie założenie czyni wątpliwą możliwość zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym tego małżonka, który nie jest dłużnikiem. Jednocześnie jednak zgodnie z art. 124 ust. 1 Prawa upadłościowego z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny. Przyjęcie, że wierzyciel nie może dokonać zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym małżonka dłużnika stawiałoby go w bardzo trudnej sytuacji gdyż w zasadzie uniemożliwiałoby mu dochodzenie zaspokojenia z majątku wspólnego. W najnowszym orzecznictwie zaczynają  przeważać poglądy, które na gruncie Prawa upadłościowego mogą prowadzić do wniosku, że wierzyciel  dłużnika może zgłosić wierzytelność w postępowaniu upadłościowym małżonka dłużnika. W uchwale z 11 kwietnia 2019 r. (III CZP 106/18) Sąd Najwyższy wskazał, że między wierzycielem a małżonkiem dłużnika występuje stosunek prawny i wierzycielowi przysługuje na podstawie art. 41 k.r.o. roszczenie o zaspokojenie długu drugiego małżonka z majątku wspólnego. Może je dochodzić na drodze sądowej przeciwko obojgu małżonkom. Wierzyciel powinien w takim wypadku żądać zasądzenia od nich in solidum dochodzonego roszczenia, z zastrzeżeniem na rzecz małżonka dłużnika możliwości powołania się w czasie egzekucji na treść art. 319 k.p.c., zatem na ograniczenie jego odpowiedzialności do składników majątku wspólnego. Jeszcze wyraźniej wyraził to Sąd Najwyższy w uchwale z 8 listopada 2019r. (III CZP 36/19) wyraźnie stwierdzając, że małżonek dłużnika osobistego jest – na podstawie art. 41 k.r.o. – dłużnikiem ponoszącym wobec wierzyciela odpowiedzialność ograniczoną do składników majątku wspólnego małżonków. Uchwała ta została podjęta w odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Apelacyjnego, który zapytał czy przyznanie w art. 41 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wierzycielowi, którego osobistym dłużnikiem jest jeden z małżonków, możliwości żądania zaspokojenia z majątku wspólnego powoduje, że drugi z małżonków staje się dłużnikiem w znaczeniu prawa materialnego, z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, czy też obowiązkiem takiego małżonka jest jedynie znoszenie egzekucji z majątku wspólnego? Jak wskazano wyżej, Sąd Najwyższy odpowiedział, że małżonek dłużnika również jest dłużnikiem.

Poza tym, w wyroku z dnia 27 marca 2019 r. (V CSK 13/18) Sąd Najwyższy słusznie zauważył, że na potrzeby prawa upadłościowego ustawodawca wprowadził swoiste pojmowanie wierzyciela. Zgodnie z art. 189 ustawy z dnia 28 lutego 2003. Prawo upadłościowe wierzycielem jest każdy uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, choćby wierzytelność nie wymagała zgłoszenia. Nie ulega wątpliwości, że wierzyciel małżonka upadłego, który był uprawniony do zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków jest – po ogłoszeniu upadłości – uprawniony do zaspokojenia z masy upadłości, do której wszedł ten majątek.

Skoro tak, to nie ma podstaw odmawianie wierzycielowi prawa dokonania zgłoszenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym tego z małżonków, który nie jest dłużnikiem osobistym. Wówczas, na liście wierzytelności syndyk powinien wskazać, że odpowiedzialność upadłego jest ograniczona jedynie do majątku wspólnego. Jeżeli w skład masy upadłości będzie wchodził zarówno majątek wspólny jak i majątek osobisty upadłego to zajdzie konieczność sporządzenia osobnych planów podziału, tak aby uwzględnić różny krąg wierzycieli, którzy będą brali udział w planach podziału. W tym zakresie nie może być przeszkodą okoliczność, że Prawo upadłościowe wprost takiego trybu nie reguluje. Prawo upadłościowe tworzy procedury, ale nie zmienia materialnoprawnych zasad odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z małżonków.

Zapraszamy do szkoleń z cyklu “Upadłość konsumencka”